The Supreme Lord gently addressed Arjun, expressing concern: “My dear Arjun, how has this delusion overcome you in this hour of peril? It is not becoming of one of your stature. Such confusion does not lead to higher realms but instead to dishonor.”
Description
Only those who have relinquished desires for external objects can find joy and contentment within the self. Material desires, rooted in the notion of “this should happen; that should not happen,” bind us in bondage. Shree Krishna elucidates further in verse 3.37, explaining that desire is the root of all sins and must be renounced. It’s crucial to understand that when Shree Krishna advocates giving up desire, he refers specifically to material desires, not the aspirations for spiritual progress or the desire to realize God.
But why do material desires arise in the first place? When we identify the self with the body, we perceive the body’s yearnings as our own desires, plunging us into the illusion of Maya. Sage Tulsidas encapsulates this concept:
“When the soul separated itself from God, the material energy enveloped it in illusion. Under that illusion, it began to perceive itself as the body, subsequently experiencing immense misery due to forgetfulness of the self.”
Those who are enlightened recognize that the self is divine and imperishable, distinct from the material nature of the body. They understand that worldly objects, being perishable, can never satiate the eternal soul’s thirst, and thus chasing after sense-objects is futile. Instead, illumined souls unite their consciousness with God and experience boundless bliss within.
For such liberated souls, the duties prescribed for materially conditioned beings no longer hold relevance, as they have already attained the ultimate goal. Just as a graduate is no longer bound by the rules of the university, liberated souls, having realized God, transcend the obligations of Vedic duties. As the saying goes, “Those who have united themselves with God now walk on the head of the Vedas,” signifying their freedom from the rules of the Vedas.
The Vedas aim to facilitate the union of the self with the Supreme Self. Once this union is achieved, the Vedas’ role concludes. It’s akin to a pundit officiating a marriage ceremony: once the union is established, the pundit’s duty is fulfilled, and he is no longer responsible for ensuring the couple’s adherence to marital vows. Similarly, enlightened souls, having attained God-realization, are no longer bound by the obligations of Vedic duties.
सर्वोच्च भगवान ने चिंता व्यक्त करते हुए धीरे से अर्जुन को संबोधित किया: “मेरे प्रिय अर्जुन, इस संकट की घड़ी में इस भ्रम ने तुम्हें कैसे घेर लिया है? यह तुम्हारे कद के लायक नहीं बन रहा है। इस तरह का भ्रम उच्च लोकों की ओर नहीं ले जाता है, बल्कि अपमान की ओर ले जाता है। “
विवरण
केवल वे ही लोग, जिन्होंने बाहरी वस्तुओं की इच्छाओं को त्याग दिया है, स्वयं के भीतर आनंद और संतुष्टि पा सकते हैं। भौतिक इच्छाएँ, जो “यह होना चाहिए; वह नहीं होना चाहिए” की धारणा में निहित हैं, हमें बंधन में बांधती हैं। श्री कृष्ण श्लोक 3.37 में आगे बताते हैं, यह समझाते हुए कि इच्छा सभी पापों की जड़ है और इसे त्याग देना चाहिए। यह समझना महत्वपूर्ण है कि जब श्री कृष्ण इच्छा छोड़ने की वकालत करते हैं, तो उनका तात्पर्य विशेष रूप से भौतिक इच्छाओं से होता है, न कि आध्यात्मिक प्रगति की आकांक्षाओं या ईश्वर को प्राप्त करने की इच्छा से।
लेकिन भौतिक इच्छाएँ सबसे पहले क्यों उत्पन्न होती हैं? जब हम शरीर के साथ स्वयं की पहचान करते हैं, तो हम शरीर की लालसाओं को अपनी इच्छाओं के रूप में देखते हैं, जो हमें माया के भ्रम में डुबो देती है। संत तुलसीदास ने इस अवधारणा को समझाया:
“जब आत्मा ने खुद को ईश्वर से अलग कर लिया, तो भौतिक ऊर्जा ने उसे भ्रम में ढक लिया। उस भ्रम के तहत, वह खुद को शरीर के रूप में समझने लगी, बाद में स्वयं की विस्मृति के कारण अत्यधिक दुख का अनुभव करने लगी।”
जो लोग प्रबुद्ध हैं वे मानते हैं कि आत्मा दिव्य और अविनाशी है, जो शरीर की भौतिक प्रकृति से अलग है। वे समझते हैं कि सांसारिक वस्तुएँ, नाशवान होने के कारण, शाश्वत आत्मा की प्यास को कभी संतुष्ट नहीं कर सकती हैं, और इस प्रकार इंद्रिय-विषयों का पीछा करना व्यर्थ है। इसके बजाय, प्रबुद्ध आत्माएं अपनी चेतना को ईश्वर के साथ एकजुट करती हैं और भीतर असीम आनंद का अनुभव करती हैं।
ऐसी मुक्त आत्माओं के लिए, भौतिक रूप से बाध्य प्राणियों के लिए निर्धारित कर्तव्य अब प्रासंगिक नहीं रह जाते हैं, क्योंकि वे पहले ही अंतिम लक्ष्य प्राप्त कर चुके होते हैं। जिस तरह एक स्नातक अब विश्वविद्यालय के नियमों से बंधा नहीं है, मुक्त आत्माएं, ईश्वर का एहसास करके, वैदिक कर्तव्यों के दायित्वों से परे हो जाती हैं। जैसा कि कहा जाता है, “जिन्होंने खुद को भगवान के साथ एकजुट कर लिया है वे अब वेदों के सिर पर चलते हैं,” वेदों के नियमों से उनकी स्वतंत्रता का प्रतीक है।
वेदों का उद्देश्य स्वयं का परमात्मा से मिलन कराना है। एक बार जब यह मिलन प्राप्त हो जाता है, तो वेदों की भूमिका समाप्त हो जाती है। यह एक विवाह समारोह को संपन्न करने वाले पंडित के समान है: एक बार मिलन स्थापित हो जाने के बाद, पंडित का कर्तव्य पूरा हो जाता है, और वह अब जोड़े की वैवाहिक प्रतिज्ञाओं का पालन सुनिश्चित करने के लिए ज़िम्मेदार नहीं है। इसी प्रकार, प्रबुद्ध आत्माएँ, ईश्वर-प्राप्ति प्राप्त करने के बाद, अब वैदिक कर्तव्यों के दायित्वों से बंधी नहीं हैं।
ସର୍ବୋପରି ପ୍ରଭୁ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ସମ୍ବୋଧିତ କରି ଉଦ୍ବେଗ ପ୍ରକାଶ କରି କହିଛନ୍ତି: “ମୋର ପ୍ରିୟ ଅର୍ଜୁନ, ଏହି ବିପଦ ସମୟରେ ଏହି ଭ୍ରାନ୍ତି ଆପଣଙ୍କୁ କିପରି ପରାସ୍ତ କରିଛି? ଏହା ଆପଣଙ୍କର କ ure ଣସି ସ୍ଥିତିରେ ପରିଣତ ହେଉନାହିଁ। “
ବର୍ଣ୍ଣନା
କେବଳ ଯେଉଁମାନେ ବାହ୍ୟ ବସ୍ତୁ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ଛାଡିଛନ୍ତି ସେମାନେ ନିଜ ଭିତରେ ଆନନ୍ଦ ଏବଂ ତୃପ୍ତି ପାଇପାରିବେ | ବସ୍ତୁ ଇଚ୍ଛା, “ଏହା ଘଟିବା ଉଚିତ୍; ତାହା ଘଟିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ” ଧାରଣାରେ ମୂଳ ହୋଇ ଆମକୁ ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧି ରଖେ | ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ପଦ 3.37 ରେ ଆହୁରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି, ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଇଚ୍ଛା ହେଉଛି ସମସ୍ତ ପାପର ମୂଳ ଏବଂ ଏହାକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ହେବ | ଏହା ବୁ to ିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ଯେ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଇଚ୍ଛା ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପ୍ରଗତିର ଆକାଂକ୍ଷା କିମ୍ବା ଭଗବାନଙ୍କୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିବା ଇଚ୍ଛା ନୁହେଁ, ବସ୍ତୁ ଇଚ୍ଛାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବରେ ସୂଚିତ କରନ୍ତି |
କିନ୍ତୁ ବସ୍ତୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରଥମେ କାହିଁକି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ? ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଶରୀର ସହିତ ଆତ୍ମକୁ ଚିହ୍ନିବା, ଆମେ ଶରୀରର ଇଚ୍ଛାକୁ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରୁ, ଆମକୁ ମାୟାଙ୍କ ଭ୍ରମରେ ପକାଉ | ସେଜ୍ ତୁଲସିଡାସ୍ ଏହି ଧାରଣାକୁ ଆବଦ୍ଧ କରେ:
“ଯେତେବେଳେ ଆତ୍ମା ନିଜକୁ God ଶ୍ବରଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା କଲା, ସେତେବେଳେ ବସ୍ତୁ ଶକ୍ତି ଏହାକୁ ଭ୍ରମରେ ପରିଣତ କଲା। ସେହି ଭ୍ରମରେ, ଏହା ନିଜକୁ ଶରୀର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା, ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆତ୍ମର ଭୁଲିଯିବା କାରଣରୁ ସେ ବହୁତ ଦୁ y ଖ ଅନୁଭବ କଲେ।”
ଯେଉଁମାନେ ଆଲୋକିତ ହୁଅନ୍ତି ସେମାନେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ଆତ୍ମ ହେଉଛି divine ଶ୍ୱରୀୟ ଏବଂ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ, ଶରୀରର ବାସ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ଭିନ୍ନ | ସେମାନେ ବୁ understand ନ୍ତି ଯେ ସାଂସାରିକ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ, ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଆନ୍ତି, ଅନନ୍ତ ପ୍ରାଣର ଶୋଷ ମେଣ୍ଟାଇ ପାରିବେ ନାହିଁ, ଏବଂ ଏହିପରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ବସ୍ତୁଗୁଡିକ ପଛରେ ଗୋଡ଼ାଇବା ବୃଥା ଅଟେ | ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ, ଆଲୋକିତ ଆତ୍ମାମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଚେତନାକୁ God ଶ୍ବରଙ୍କ ସହିତ ଏକତ୍ର କରନ୍ତି ଏବଂ ଭିତରେ ସୀମାହୀନ ସୁଖ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି |
ଏହିପରି ମୁକ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମାମାନଙ୍କ ପାଇଁ, ବସ୍ତୁଗତ ଅବସ୍ଥାପିତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଆଉ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତା ରଖେ ନାହିଁ, କାରଣ ସେମାନେ ଚରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିସାରିଛନ୍ତି | ଯେପରି ଜଣେ ସ୍ନାତକ ଆଉ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ନିୟମ ଦ୍ୱାରା ବନ୍ଧା ହୁଏ ନାହିଁ, ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାମାନେ, ଭଗବାନଙ୍କୁ ଅନୁଭବ କରି, ବ ed ଦିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅତିକ୍ରମ କଲେ | କଥାରେ ଅଛି, “ଯେଉଁମାନେ God ଶ୍ବରଙ୍କ ସହ ନିଜକୁ ଏକତ୍ର କରିଛନ୍ତି ସେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବେଦଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଚାଲନ୍ତି,” ସେମାନେ ବେଦ ନିୟମରୁ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସୂଚିତ କରନ୍ତି |
ବେଦ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସେଲଫ୍ ସହିତ ଆତ୍ମର ଏକତାକୁ ସୁଗମ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛି | ଏହି ୟୁନିଅନ୍ ହାସଲ ହେବା ପରେ ବେଦଙ୍କ ଭୂମିକା ସମାପ୍ତ ହୁଏ | ଏହା ଏକ ବିବାହ ସମାରୋହର ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ସହିତ ସମାନ: ଥରେ ୟୁନିଅନ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ପରେ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପୂରଣ ହୁଏ, ଏବଂ ସେ ଦମ୍ପତିଙ୍କ ବ ital ବାହିକ ଶପଥ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ଆଉ ଦାୟୀ ନୁହଁନ୍ତି | ସେହିପରି ଭାବରେ, ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମାମାନେ, ଭଗବାନ-ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି, ଆଉ ବ ed ଦିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ନୁହଁନ୍ତି |